A herdanza de don Paco

En Faro de Vigo de hoxe publico esta homenaxe á figura de don Francisco Fernández del Riego.

Tras unha vida feita, Francisco Fernández del Riego, don Paco, deixa unha extraordinaria herdanza: a súa lección vital de dignidade e coherencia organizando de forma teimosa e continuada en Galicia o partido da esperanza. O pasamento do derradeiro militante do republicán Partido Galeguista, do motor da renovación da actual Academia Galega, do fundador da Editorial Galaxia e co-director da revista Grial, do director da Biblioteca Penzol, do xornalista, do crítico literario, do narrador punxente, do polígrafo, do conversador entusiasta, do celtista prudente, do xeneroso cidadán vigués inconformista e de grande cordialidade abre unha nova páxina na continuidade do proxecto histórico do Galeguismo, iniciado hai xa dous séculos, e do que don Paco foi, sen dúbida ningunha, unha das súas trabes de ouro máis valiosas.

Desque veu ao mundo en Vilanova de Lourenzá no frío xaneiro daquel 1913, a traxectoria de del Riego foi a dun home rede que posuía a capacidade, tan valiosa e escasa en Galicia, de aglutinar vontades, de contaxiar alento para acometer tarefas colectivas, en “equipo”, como a el tanto lle prestaba dicir nas conversas privadas. Xa o practicaba naquel tempo de entusiasmo republicano, cando sendo secretario xeral das Mocidades Galeguistas mobilizaba aos estudantes composteláns coa súa oratoria sobria e eufónica, característica de quen foi guieiro político dun pensamento federalista e galeuzcano, netamente progresista, que mantería sempre, tanto durante o franquismo, como na posterior restauración monárquica autonómica.
“Vigo vive coa ollada posta no Atlántico e co corazón ancorado na terra”, escribiu don Paco da cidade na que residiu dende 1939 até o seu pasamento, á que chegou só cunha maleta chea de libros, eses compañeiros que ateigaron a súa vida toda. Naqueles primeiros anos corenta, del Riego simultaneaba o traballo no bufete que na Ronda tiña Valentín Paz Andrade, coas tarefas de redactor da revista “Industrias Pesqueras” e as de profesor de Literatura e Filosofía, primeiro no Colexio Mezquita e, logo, tamén no Colexio Labor. Participaba nas tertulias do Café Derby, visitaba a don Enrique Peinador, o fundador do Balneario de Mondariz, ou xantaba co seu amigo Carlos Maside, en días de fame, de restricións, de prato único, no Bar Mundial da rúa Velázquez Moreno ou no Bar América da rúa Eduardo Iglesias.

Naqueles difíciles, moi difíciles anos escuros, o noso home rede desenvolveu unha actividade política clandestina intensa (e moi perigosa, cando aínda zunaban as balas e os xuízos sumarísimos), que culminaría coa celebración en Coruxo, no mes de xullo de 1943, da Asamblea constituínte do Partido Galeguista, onde se implicarían no seu primeiro Comité Executivo algúns dos seus amigos, como o arquitecto Manuel Gómez Román, Ramón Piñeiro, Xosé Meixide González, Cesáreo Saco López e Xaime Isla Couto. Como onte sinalou Méndez Ferrín, actual presidente da RAG e continuador nesa institución do proxecto renovador de don Paco, este afouto home rede foi o responsable da reconstrución na clandestinidade do Partido Galeguista e da Fronte Popular e, polo tanto, do nomeamento de Castelao como ministro da República no exilio. Actividade política clandestina que compatibilizaba cunha intensísimo labor epistolar, que o mantiña permanente unido á Galicia do exilio e da diáspora americana, facilitándolle a responsabilidade de ser correspondente da revista “Galicia”, editada polo Centro Galego de Buenos Aires e dirixida por Luís Seoane, onde publicou máis de douscentos cincuenta artigos e cinco mil noticias referidas a accións culturais galegas, asinadas como Salvador Lorenzana, un dos seus coñecidos pseudónimos, xunto a outros como Cosme Barreiros, Adrián Solovio ou Adrián Soutelo.

Sempre firme, xeneroso, intelixente, prudente, discreto e inquedo, o noso home rede foi xestador e parteiro de moitos proxectos e acordos colectivos. Soubo como ningún outro aproveitar calquera pequena fenda da mesta atmosfera da ditadura, para promover o renacer da conciencia galega. Argallou o primeiro suplemento de artes e letras do compostelán diario La Noche, recabou e redactou cantas colaboracións foron precisas para o programa que en galego emitía, dende Londres, a sección española da BBC de 1947 a 1956. Xunto a Xaime Isla Couto, soubo atopar a fórmula idónea, a dunha sociedade mercantil, que permitise constituír unha empresa, prescindindo da oportuna autorización gubernativa, ao servizo dunha nova política cultural, a editorial Galaxia e logo, non sen dificultades coa censura, a revista Grial.

Mais este home rede foi outrosí home lente. Impenitente lector e bibliófilo, intuíu a necesidade de construír un sistema cultural galego moderno e plural, que permitise desvelar a literatura galega e desenvolver unha industria do libro na nosa lingua. Velaí a súa creación singular da efeméride do 17 de maio e o seu rigoroso traballo como antólogo, ensaísta ou divulgador nos xornais, onde publicou milleiros de artigos. Del Riego foi, xunto co seu amigo amigo Xosé María Álvarez Blázquez, un dos editores galegos máis relevantes do século XX, asumindo o ronsel da edición republicana de Quintanilla e Ánxel Casal e a que deixaba Luís Seoane nas publicacións no exilio arxentino. Don Paco entendeu o traballo do editor como unha conversa permanente coa creación e co seu tempo, incitando aos creadores –foi o parteiro de Merlín e familia de Cunqueiro– ou ensaiando novos formatos e fórmulas de edición inéditas na nosa lingua, como a modélica colección “Illa Nova”, que alicerzou a nova narrativa galega, ou imprimindo unha fasquía rabiosamente moderna para todas as publicacións que promovía dende Galaxia. Un editor obreiro, como sinalaba Bieito Ledo, que asumía o proceso editorial de principio a fin, dende os labores de mecanografado dos orixinais, á corrección das galeiradas, aos traballos de impresión (dedicou boa parte do seu tempo ao traballo en Artes Gráficas Galicia) e distribución dos exemplares (cantos paquetes non terá feito don Paco, cantos non terá distribuído polas librarías viguesas!).

Del Riego foi, ademais, un home ponte. Tracexou a súa aventura vital coma enlace entre os seus mestres, os membros de Nós, e as diversas xeracións da metade e fin do século XX, coas que mantivo sempre un magnífica relación. Home correo escribiu milleiros de cartas que permitiron manter accesa a mesma chama entre a Galicia interior e a da diáspora. Unha ponte sobre unha mesma canle, sobre uns idénticos ideais: defender o noso idioma e a nosa identidade como célula de universalidade, unha definición acaidísima, acuñada polo Partido Galeguista, e aínda non superada, que el asumiu don como programa de vida. Un home espello deste talante aberto de diálogo con todas as culturas, deste compromiso moral cos valores da democracia, da paz e da solidariedade, deste exercicio permanente de autoestima e dignidade que nos permite considerarnos orgullosamente como cidadáns galegos.

Don Paco foi sempre un home aceiro. Metódico, organizado, cerebral, non esmoreceu no seu afán diario por continuar termando das responsabilidades que asumiu. Contra vento e marea, sen recibir nunca nin un can dirixiu durante corenta anos a Biblioteca Penzol, converténdoa no centro de documentación máis importante do mundo sobre a cultura galega que é hoxe.

Mais e, sobre todo, don Paco foi un home luz, un auténtico patriota que, como sinalamos no inicio, encabezou durante case oito séculos o partido galego da esperanza, o da xente entusiasta e liberal, melancólica e optimista que posúe como eixo do seu programa a loita pola causa da nación dos galegos. Unha luz que prende a memoria que nos mantén vivos e dispostos a continuar ese río incesante que nos leva. Esa é a extraordinaria herdanza que nos deixa don Paco.

O retrato de don Paco é o que Antón Pulido preparou para a Real Academia Galega.

"Todo é silencio", a presentación do Couceiro

Couceiro from Fernando Lema on Vimeo.

Eis o magnífico vídeo que preparou Fernando Lema do acto da presentación o pasado 14 de outubro na praza de Cervantes de Todo é silencio de Manuel Rivas, organizado pola Libraría Couceiro. Iria Peña canta o fado «Chaves da vida», acompañada nas guitarras por Miguel Ladrón de Guevara e Gastón Rodríguez.

Yesterday's Bookcase

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/K1_Djh-Qsq8" width="740" height="448" wmode="transparent" /]
Ad infinitum, vía Librosfera.

«Asasinato no Consello Nacional», booktrailer

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/ZGHPUxRISnQ" width="740" height="448" wmode="transparent" /]
Booktrailer de promoción da novela Asasinato no Consello Nacional de Diego Ameixeiras, editada orixinalmente ne lingua galega por Edicións Xerais de Galicia.
A peza audiovisual foi deseñada e montada por David Rodríguez.

Campo do Fragoso XCVII

HERRERA ACERTOU

Despois de cinco xornadas consecutivas sen gañar, o Celta despexou calquera tipo de dúbidas da bancada e dos rivais obtendo unha clara e merecida vitoria fronte o Albacete, un equipo que até agora nunca saíra vencido nas súas visitas a Balaídos. Semella que por un descoñecido fado os fortes ventos deste novembro das borrascas non lle foran propicios ao conxunto de Herrera que sen perder a calidade no seu xogo, comezaba, porén, a correr o perigo de quedar curtado desa tan difícil competencia polos dous postos de ascenso directo, as únicas posicións nas que os seareiros situamos as súas angueiras. Onte, abofé, que traballaron arreo e non decepcionaron. Como é adoito, a saída celeste foi electrizante. Aos dous minutos, xa estaban por diante grazas a un magnífico roubo de balón de Murillo que permitiu a David, tras un caneo seco, superar ao seu marcador e cruzar un xute que batía ao gardarredes manchego. O gol temperán do noso pichichi, que levaba seis xornadas sen mollar, deulle azos ao Celta. Durante trinta e cinco minutos amosouse moi superior a un rival que durante ese tempo apenas chegou nunha ocasión; os célticos, pola contra, fabricaron unha decena de ocasións que, mágoa, non foron recompensadas polo froito devecido do gol. O Celta, ben colocado, ben dirixido dende o centro da defensa por Jonathan Vila e Catalá, presionaba con intensidade solidaria no medio campo do rival, provocando en cada anticipación de Bustos ou Murillo que os dianteiros elaborasen chegadas con moita pementa. Así chegou a súa serie habitual de goles cantados: un globo de De Lucas e outro seu xutazo que non entrou por centímetros, como esoutros pexegazos de Álex que Keylor despexou a puñadas. Eis, o grande acerto deste Celta capaz de provocar nas primeiras medias horas unha auténtica ventoleira de oportunidades. Eis, tamén, o seu maior problema, a súa incapacidade para ampliar o marcador con claridade durante ese período de fortaleza, o que sempre o leva a meterse en dificultades moi serias. Onte chegaron da man do colexiado balear que no minuto 38 asubiou un penalti existente só no maxín do seu despistado xuíz de liña. Abengozar transformouno con dificultades (Falcón estivo a piques de deterllo) e celebrouno con insólita e antideportiva chulería, o que provocou a indignación da bancada e, o que foi peor, desconcentrou aos de Herrera abatidos por semellante inxustiza. Tras a reanudación, semellaba que se ía repetir o guión do partido do Betis, xa que o Albacete comezaba a perderlle totalmente o respecto aos nosos que comezaron, tamén, a dar mostras de febleza defensiva. Aí estivo a clave do partido. Herrera fixo tres trocos ne nove minutos, modificando o debuxo táctico. Colocou tres centrais na defensa, subiu a Álex López ao mediopivote e abriu a dianteira polos extremos coa entrada no lameira de Aspas e Abalo. En vinte e cinco minutos o Celta deulle a volta ao carpín con facilidade. Así chegaron dous goles extraordinarios, primeiro o de Joan Tomas tras un centro de David; logo, unha obra de arte fabricada polos caneos de Aspas que soubo centrar no momento oportuno para que Trashorras golease de cabeza. Non hai dúbida que Paco Herrera acertou, os seus trocos foron o bálsamo que precisaba un equipo cando estaba máis dolorido. Parabéns para o míster.

Cidades amigas da infancia

No artigo da semana, ao fío da celebración do Día Mundial da Infancia, reflexiono sobre a situación da Infancia e sobre o modelo de Cidades amigas da infancia que propón UNICEF.

O sábado conmemorouse a data na que a Asemblea Xeral das Nacións Unidas aprobou a “Declaración Universal dos Dereitos do Neno” en 1959 e a “Convención sobre Dereitos do Neno” en 1989, o único tratado de dereitos humanos aprobado con carácter vinculante por todos os países do mundo, coa excepción dos Estados Unidos e Somalia. Unha data, o 20-N, fixada como “Día Universal dos nenos e nenas”. Dende que a Asemblea Xeral da ONU recomendará, xa en 1954, que os seus membros creasen un “Día Universal da Infancia”, esta xornada dedicouse a divulgar os dereitos da Infancia e a promover o benestar dos nenos e nenas. No entanto, dende 2000, tras a aprobación por parte dos líderes mundiais dos “Oito obxectivos de desenvolvemento do Milenio”, algo así como “os obxectivos que debería acadar a humanidade até 2015”, a data tomou un novo pulo xa que seis destes obxectivos incumben directamente á infancia: dende a redución á metade da pobreza estrema e da fame, pasando por reducir a mortalidade infantil, promover a igualdade entre os xéneros e a autonomía da muller, combatir o VIH/SIDA e outras doenzas, até a consecución do ensino primario universal para todos os nenos do planeta antes de 2015.

É indubidable que ao longo destes últimos cincuenta anos producíronse avances para a Infancia no mundo, porén a situación continúa a ser abonda desoladora, como amosan as denuncias realizadas estes días por Nacións Unidas e diversas ONGs: 300.000 mil nenos son empregados como soldados, aínda son millóns os afectados por conflitos armados que os expoñen á violencia e lles arrebatan a súa inocencia; máis de 100 millóns son os nenos que non asisten á escola primaria; 9 millóns os que morren antes dos cinco anos por mor de deficiencias sanitarias e 2 millóns os infectados de VIH; 215 millóns os que traballan para sobrevivir, dos cales 80 millóns fanno na rúa; 14 millóns de nenas son nais antes dos dezanove anos, 120.000 nenas son utilizadas como escravas sexuais, ademais de continuar as lacras da venda de menores, a prostitución e a pornografía infantil. Unha situación indignante que afecta a países do mal chamado Terceiro Mundo, mais que non pode agochar as dificultades da nosa propia sociedade, incrementadas polo impacto da crise económica que aumenta a desigualdade sobre a infancia.

As conclusións do informe de UNICEF sobre a “Infancia en España 2010-2011” non pode ser máis desacougantes: case dous millóns de nenos están en risco de pobreza relativa, o que quere dicir que viven en fogares que teñen uns ingresos inferiores ao 60% da media (a maioría familias numerosas ou monoparentais en situación de desemprego ou emprego precario); un dato alarmante que sitúa á España á cola dos 27 países da Unión Europea, só superada por Rumanía, Bulgaria, Letonia e Italia. Como alarmante continúa sendo a violación dos dereitos da infancia por parte dalgunhas televisións privadas, a situación de desamparo dos nenos inmigrantes ou que a porcentaxe de abandono e fracaso escolar dos nosos menores, a pesar das continúas reformas educativas, duplique ao da media europea. Por incrible que pareza nun país onde semella que os máis pequenos teñen todos os caprichos, a España quédalle moito por facer no eido das políticas sobre a infancia e a familia, nas que inviste apenas o 0,7% do PIB, a cifra máis baixa da UE (xunto a de Grecia), moi lonxe da media europea do 2,3%. Neste período de crise, que semella vai ser longo e duro, é preciso –como solicitan UNICEF e outras ONGs– que a infancia pase a ser unha prioridade das politicas sociais.

Ábrese un desafío para os partidos políticos que nas próximas eleccións municipais deberían asumir compromisos concretos sobre os dereitos da infancia, na liña do programa “Cidades amigas da infancia” concibido por UNICEF para pular e aplicar a Convención de Dereitos da Infancia no eido local. Este programa de espírito municipalista, asume a necesidade de que cada concello conte co seu Plan de Infancia Municipal, o seu Consello Municipal de Infancia e un orzamento específico destinado ás actividades e programas municipais dirixidas aos nenos e nenas. As Cidades Amigas da Infancia, hoxe máis de medio centenar en todo o Estado, –mapa na que até o momento en Galicia só participan de forma moi incipiente os concellos da Coruña e Caldas de Reis–, constitúen unha rede que concibe as políticas municipais de infancia de xeito transversal, xa que afectan a boa parte das concellarías e servizos municipais dende o Urbanismo (parques infantís e espazos de lecer), Educación (comedores escolares, bolsas, escolas infantís, servizos da cidade educadora), Cultura (bibliotecas), Servizos Sociais ou Deportes. Vigo, cidade pioneira da rede de cidades educadoras, non debería quedar fóra de tan interesante programa.

Boneca branca, boneca preta

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/XyilexcWbSE" width="740" height="448" wmode="transparent" /]
Preparando o artigo de mañá sobre «As cidades amigas da infancia» e o «Día Mundial da Infancia», non podo deixar de subir este impresionante documento sobre os prexuízos raciais que arrastran os picariños pretos. Dá moito que pensar.
Atopeino no Fb, grazas Iolanda.

Día Mundial da Infancia

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/Dhl49BITiOk" width="740" height="448" wmode="transparent" /]
Moi recomendables son os recursos que Trafegando ronseis recompilou para este 20-N, Día Mundial da Infancia.

Fomento da lectura, unha nova fronteira para o libro

Rematou onte con grande éxito o intensísimo e emocionante simposio arredor do Fomento da Lectura organizado pola Asociación Galega de Editores. Polo seu indubidable interese recollemos o documento de conclusións. Un texto importante que pregamos sexa divulgado.

O FOMENTO DA LECTURA: UNHA NOVA FRONTEIRA PARA O LIBRO

1/ A lectura é unha actividade imprescindible para crear cidadáns libres, críticos e formados, e o seu fomento constitúe unha necesidade para romper as fronteiras que restrinxen o libro e a lectura e que non permiten que o seu acceso sexa un ben de carácter universal.

2/ O labor dos medidadores hoxe é máis necesario ca nunca e o seu papel debe ser valorado, reinvindicado, promocionado, escoitado e profesionalizado.

3/ É imprescindible que a lectura forme parte da axenda pública (administracións, medios de comunicacións, programas políticos, etc) e adquira a notoriedade que lle corresponde nunha sociedade do século XXI.

4/ Para falar de fomento da lectura é fundamental entender o papel social que encarna da lectura pública e, moi notoriamente, o papel das bibliotecas. A rede galega de bibliotecas públicas, e todo o sistema bibliotecario galego, debe ser impulsado e fortalecido.

5/ Os novos tempos fan necesaria a creación dun novo tipo de lector, que é o lector social. Hai que entender a lectura desde unha óptica máis global, máis social, afrontando os retos do futuro, que sintetizarán a lectura impresa e a ciberlectura.

6/ Cada vez máis, no ámbito do libro e da lectura, é necesario crear lectores, non consumidores de libros. Xa que logo, o proceso de selección neste tempo determinado polo mercado, é imprescindible. Non vale calquera libro.

7/ As bibliotecas escolares son centros de recursos fundamentais para o fomento da lectura e o adestramento no acceso e selección da información. Parece necesario dotalas de recursos humanos con horario e dedicación específica para o profesorado implicado. Tampouco podemos esquecer que, como dicía Gabriel Zaid, o principal problema da lectura está nos universitarios que non len. Tamén parece necesario, pois, impulsar universidades lectoras.

8/ No reto da lectura evidénciase como unha necesidade a recuperación, para a familia, da responsabilidade da educación a través a transmisión da lectura como un acto cotián, íntimo e entrañable, que ademais tamén constitúe unha inversión educativa.

9/ O hábito da lectura fundaméntase a través de accións continuadas, dirixidas a favorecer o hábito lector e a achegar o libro e a lectura ás persoas. Nese sentido, dubidamos da eficacia das grandes campañas publicitarias que consumen presupostos desmesurados.

10/ A Asociación Galega de Editores expresa o seu compromiso co fomento da lectura e, moi especialmente, cos seus mediadores, apostando por afrontar os retos de futuro que o libro, a lectura e a cidadanía deste século demandanan a fin de crear un mundo máis libre, máis consciente e máis xusto.

Santiago de Compostela, 19 de novembro de 2010